3 september, 2019
Samen met vormgever Vera Selhorst laat Mart van Berckel zich inspireren door het werk van filmregisseur Michael Haneke en schilder Edward Hopper. Met minutieus gebruik van muziek, vormgeving en licht, toveren ze een magisch-realistische wereld op toneel waarin de scheidslijn tussen dagelijkse sleur, fantasie en nachtmerrie vervaagt.
Sinds ik de film Der Siebente Kontinent van Michael Haneke voor de eerste keer zag, heeft die film me in mijn greep gehouden. Zo verontrustend vond ik het. Ik wist zeker dat ik er iets mee wilde, maar in mijn hoofd was ik lang bezig met zoeken naar de juiste vorm om de film naar het theater te vertalen. Uiteindelijk kwamen daarin allerlei losse fascinaties samen: mijn fascinatie voor stilstaand beeld, lichtontwerp, montage, fysiek spel, het ‘ontmenselijken’ van mijn acteurs. Ik had zin om horror naar het theater te brengen, en een keer heel minimalistisch zonder tekst te werken, volledig vanuit tableaus.
Het is een horrorfilm, maar dan zonder bloed, zombies of seriemoordenaars. De horror speelt zich bij daglicht af, in de woonkamer: een doorsnee Oostenrijks gezin draait door. Ze bereiden zich schijnbaar voor op een emigratie naar Australië, maar op het moment dat ze zouden vertrekken, slaan ze op een bijna mechanische manier het hele huis kort en klein. In die film zie je hoe gevaarlijk gewone mensen, zoals jij en ik, kunnen zijn. We zijn nooit helemaal veilig voor het beest dat in ons schuilt. Ik vind het heel verfrissend, zelfs bevrijdend, dat Haneke daar niet geheimzinnig of relativerend over doet. Het is niet per se vrolijk of aangenaam – maar gek genoeg schuilt voor mij in deze film juist een grote mensenliefde en heel veel mededogen.
De tekst loopt door onder de repetitiefoto’s.
Vera (scenograaf) en ik werken heel nauw samen. Dit is onze derde voorstelling samen. We kregen steeds meer zin om de precisie van het beeld-maken een nog grotere rol te laten spelen in ons maakproces. Vaak als je repeteert, sta je eerst vijf weken in een kale studio met een proefdecor, dan maak je een ruwe schets van de voorstelling, en dan moet die voorstelling op het einde ineens in vijf dagen opgesmukt worden met licht, geluid, decor en kostuums. Die tijdsdruk gaat dan ten koste van het experiment, en bovendien is de hiërarchie van de theatrale middelen al meteen vastgelegd: de belichting moet bijvoorbeeld reageren op wat er in de scènes gebeurt.
Nu in Theater aan de Rijn hebben we voor het eerst de luxe om die werkwijze volledig om te gooien. De ruimte die Vera ontwerpt, is het startpunt in het maakproces van de voorstelling. Sommige regisseurs werken vanuit een script, ik werk nu vanuit een ruimte en een beeld. Zodra het decor staat, kijk ik: wat vertelt deze ruimte mij? Welke sfeer, welke beelden roept het op? Wat moet de speelstijl zijn? En dan komt Vera bijvoorbeeld aan met een aquarium: we weten dan allebei nog niet echt waarom, maar dan ga ik ermee aan de slag: wat kan ik er voor scènes mee maken?
Ik benader mijn stukken als totaalcomposities. Net als in mijn vorige voorstellingen speelt het beeld een grote rol. De samenhang is associatief, en ik zoek naar manieren om de toeschouwer in een onderbewuste ’trip’ mee te nemen. Anders dan mijn vorige werk wordt Continenten heel erg filmisch. Ik werk voor het eerst zonder tekst, maar de voorstelling heeft wel een verhalend karakter.
Ik sta wantrouwig tegenover het idee dat je als (jonge) maker een kraakheldere, eenduidige signatuur moet hebben. Ik ben in mijn werk niet op zoek naar één formule, of één allesomvattende vorm. Iedere inhoud vraagt namelijk ook om andere middelen. Misschien is mijn signatuur pas over tien jaar duidelijk. Op dit moment heb ik eigenlijk iedere keer gewoon zin om iets anders uit te proberen, want ik verveel me snel. Ik vertrouw erop dat het publiek en ik zelf vanzelf wel een lijn in mijn werk gaan ontdekken.
Continenten gaat op woensdag 2 oktober in première in Theater a/d Rijn en is vervolgens te zien in theaters in heel Nederland.
